Smar spożywczy – co to jest, z czego się składa i jak mądrze go wybrać?

W przemyśle spożywczym są dwa tematy, które lepiej działają, gdy nikt o nich nie myśli: higiena i smarowanie. A jednak to właśnie smary potrafią zdecydować, czy piec do bułek wytrzyma sezon, czy myjka tunelowa nie zatrzyma linii, a łożyska na transporterze nie przypomną o sobie w najmniej odpowiednim momencie. Smar spożywczy to nie kolejny smar, tylko biały – to produkt zaprojektowany tak, by zapewnić trwałe smarowanie i spełnić rygory bezpieczeństwa żywności.

Czym jest smar spożywczy?

To środek smarny przeznaczony do maszyn i urządzeń, w których możliwy jest incydentalny kontakt smaru z żywnością. Kluczowe są tu dwie rzeczy:

Skład dobrany pod bezpieczeństwo żywności – komponenty dopuszczone do użycia w strefach produkcji żywności, niska toksyczność, brak intensywnego zapachu i smaku, neutralność dla materiałów.
Zgodność z normami i rejestracjami – najczęściej spotykane to NSF H1 (do incydentalnego kontaktu), H2 (do stref bez kontaktu z żywnością) oraz 3H (środki pełniące funkcję oddzielającą). Coraz częściej liczą się też ISO 21469, wymagania HACCP, a u niektórych odbiorców – deklaracje Kosher/Halal.

Smar spożywczy to nie jest fanaberia jakościowców, jak twierdzą nieznający zagadnienia. Ogranicza ryzyko reklamacji, przestojów i problemów przy audytach – a więc chroni reputację i ciągłość produkcji.

Z czego robi się smary spożywcze?

Nie ma jednego przepisu. Mamy olej bazowy + zagęszczacz (w smarach plastycznych) + pakiet dodatków. Różne kombinacje dają różne właściwości.

Bazy olejowe

PAO (polialfaolefiny) – uniwersalne, stabilne termicznie, dobra oksydacja, szeroki zakres temperatur.
PAG (poliglikole) – świetne w wysokich temperaturach i przy tendencji do tworzenia nagarów; bywają lepsze przy myciu CIP, ale wymagają uwagi w kompatybilności z elastomerami.
Silikony – bardzo szeroki zakres temperatur, wysoka stabilność, dobra kompatybilność z wieloma materiałami.
PFPE (perfluoropolietery) – najwyższa odporność termiczna i chemiczna; stosowane w ekstremach (piekarnie, tunele, parowniki).
Oleje roślinne – odnawialne, często preferowane przy politykach bio-based, dobre właściwości smarne.

Zagęszczacze

Kompleks litowy / litowy – dobra pompowalność, stabilność mechaniczna.
Kompleks wapniowy / wapniowy sulfonianowy – świetna odporność na wodę i korozję, wysoka nośność.
Kompleks aluminiowy – dobra odporność na wodę i środki myjące.
PTFE – zmniejsza tarcie, wspiera prędkości graniczne.
Bentonit – do wysokich temperatur (bez punktu kroplenia).

Dodatki

W smarach spożywczych są łagodniejsze niż w przemysłowych: antyoksydanty, inhibitory korozji, przeciwzużyciowe, czasem PTFE. Kluczowy jest balans między skutecznością a bezpieczeństwem.

Najważniejsze właściwości w praktyce

Odporność na wodę, parę i mycie środkami czyszczącymi.
Stabilność termiczna i oksydacyjna.
Odporność na detergenty (CIP/SIP).
Kompatybilność z tworzywami i elastomerami.
Czystość – brak zapachu i smaku, brak barwienia produktu.
Odpowiednie właściwości smarne w różnych prędkościach i obciążeniach.

Gdzie stosuje się smary spożywcze?

Piekarnie i cukiernie – łożyska pieców, łańcuchy przenośników, smarowanie form, mieszadła.
Mleczarnie i napoje – łożyska w strefach mokrych, armatura, pompy.
Mięso i ryby – odporność na wodę, solankę, mycie.
Mroźnie i chłodnie – praca w niskiej temperaturze.
Farmacja i suplementy – czystość i zgodność materiałowa.

Jak dobrać smar spożywczy?

Temperatura pracy

Do 120 °C: PAO + kompleks litowy lub wapniowy.
120–200 °C: PAG, silikon.
Powyżej 200 °C lub krytyczna czystość: PFPE.

Środowisko

Ciągła woda/para: wapniowy sulfonian, aluminiowy, PAG.
Pył (cukier, mąka): dodatki antykorozyjne + uszczelnienie.

Prędkość i obciążenia

Wysokie obroty: niska lepkość, PTFE.
Ciężkie obciążenia: wysoka lepkość, wapniowy sulfonian.

Materiały

Dużo plastików/elastomerów: silikon/PAO.
Wrażliwe uszczelnienia: bazy neutralne.

Reguły audytowe

NSF H1 – jeśli choć cień ryzyka kontaktu.
ISO 21469, Kosher/Halal – ustal z dostawcą.

Najczęstsze błędy

Mieszanie smarów – różne bazy i zagęszczacze mogą się gryźć.
Biały = spożywczy – nie każda biała pasta ma H1.
Złe interwały – CIP/SIP szybciej wypłukuje smar.
Zła konsystencja – zbyt gęsty dusi łożysko, zbyt rzadki wypływa.

Przegląd producentów dostępnych w naszym sklepie i ich „charakter”

JAX – amerykańska marka, szerokie portfolio, praktyczne rozwiązania.
Molykote – smary silikonowe i specjalistyczne, idealne do armatury.
Krytox (Dupont) – PFPE do ekstremów: wysokie temperatury, chemia, czystość.
SKF – nie tylko łożyska, ale i smary H1 oraz systemy smarowania.
Rocol (FOODLUBE) – smary i spraye H1, odporne na mycie.
Vegatol – smary bio-based, oparte na olejach roślinnych.

Standaryzacja smarów

Mapa punktów smarowania.
Redukcja liczby produktów do kilku podstawowych.
Kolorowe etykiety i aplikatory.
Ustalone interwały smarowania.
Szkolenie i audyt wewnętrzny.
Rejestry i certyfikaty pod ręką.

Szybkie dopasowanie smarów

Łożyska w strefie mokrej → H1, wapniowy sulfonian, PAO/PAG.
Piekarnik, strefy gorące → PFPE (Krytox) lub PAG.
Armatura, plastiki → Molykote (silikon H1).
Łożyska suche → PAO + kompleks litowy (JAX, SKF, Rocol).
Polityka bio-based → Vegatol.

Koszt całkowity (TCO)

Warto patrzeć na całkowity koszt utrzymania, a nie tylko na cenę zakupu. Droższy smar może oznaczać:

mniej awarii i przestojów,
rzadsze dosmarowywanie,
dłuższą żywotność łożysk,
spokojniejsze audyty.

Check-lista przed zakupem

H1 czy H2?
Temperatura i prędkości łożysk.
Kontakt z wodą/chemią.
Materiały (elastomery, tworzywa).
Forma dostawy (kartusz, wiadro, aerozol).
Dokumenty: karta techniczna, NSF H1, ISO 21469.
Plan migracji: czyszczenie punktów, etykiety, szkolenie.

Podsumowanie

Smar spożywczy to dyskretny bohater produkcji – mało kto go zauważa, dopóki wszystko działa. Kluczem jest dopasowanie technologii do procesu: baza olejowa, właściwy zagęszczacz, odporność na mycie i temperaturę oraz dokumentacja potrzebna przy audytach.

JAX – solidna baza do standaryzacji.
Molykote – trudne pary materiałowe i zawory.
Krytox – ekstremalne temperatury.
SKF – integracja z łożyskami i systemami.
Rocol – praktyczne formy i odporność na mycie.
Vegatol – bio-based, gdy proces na to pozwala.

Jeżeli potrzebujesz dobrać smar spożywczy do Twojej aplikacji lub maszyny to ABS Serwis Lublin jest najlepszym wyborem nie tylko dla klientów z Lublina!

Dla wszystkich zainteresowanych zakupem smaru spożywczego lub doradztwem technicznym, firma ABS Serwis udostępnia następujące formy kontaktu:

Adres sklepu: 20-307 Lublin, Kościelna 5/L5 (obok Parku Bronowice, przy Gali)
Telefon kontaktowy: 601 444 162
E-mail: lozyska@elub.pl
Strona internetowa: abscmt.pl
E-sklep: abscmt.pl